Από τη Γη στη Σελήνη: Το χρονικό ενός μεγάλου ταξιδιού

ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ 3
Με το τέλος του Προγράμματος Gemini οι Αμερικανοί προετοιμάζονταν πλέον να κάνουν πραγματικότητα την προαιώνια επιθυμία του ανθρώπου να περπατήσει στην επιφάνεια ενός άλλου κόσμου. Η επιθυμία αυτή όμως απαιτούσε μια κατανόηση του κόσμου και των φυσικών φαινομένων με τρόπο ορθολογικό και απαλλαγμένο από τις θρησκευτικές δοξασίες και την αναγωγή σε υπερφυσικά φαινόμενα. Μια προσπάθεια που ξεκίνησε πριν από περίπου 2.500 χρόνια, όταν οι αρχαίοι Έλληνες φυσικοί φιλόσοφοι έθεσαν τις βάσεις για την επιστημονική μελέτη του κόσμου. Αν και οι γνώσεις μας γι’ αυτές τις πρώτες θεωρητικές αντιλήψεις είναι γνωστές από τα ιστορικά κείμενα, τη μελέτη της φιλοσοφίας και την εξέλιξη των ιδεών στην φυσική και στην αστρονομία, η προσπάθειά μας να ανιχνεύσουμε στα βάθη του χρόνου τις μύχιες σκέψεις και τους πόθους του ανθρώπου να φτάσει στ’ άστρα είναι ίσως πιο δύσκολες, αφού οι μόνες πηγές μας γι’ αυτό είναι ουσιαστικά η μυθολογία, η λαϊκή παράδοση και η λογοτεχνία.
Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι πριν από περίπου 2.300 χρόνια, ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Επίκουρος (341 π.Χ.-270 μ.Χ) πρώτος μίλησε για την ύπαρξη αμέτρητων κόσμων στο Σύμπαν. Γνωρίζουμε ακόμα ότι ακριβώς το ίδιο υποστήριζε το 1584 ο καθολικός ιερέας και φιλόσοφος Giordano Bruno (1548−1600), ο οποίος δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι, 400 χρόνια αργότερα, αυτή ακριβώς η σκέψη του θα αποδεικνυόταν αληθινή. Αν και αυτή η αιρετική, για την εποχή της, άποψη ήταν ένας από τους λόγους που τον οδήγησε 16 χρόνια αργότερα στην πυρά, η επιστήμη σήμερα τη θεωρεί αυτονόητη. Εάν λοιπόν υπάρχουν και άλλοι κόσμοι εκεί έξω, θα μπορούσαν κάποιοι από αυτούς να φιλοξενούν άλλες μορφές ζωής; Θα μπορούσαμε ποτέ να τους επισκεφτούμε;
Απ’ ό,τι φαίνεται, η πρώτη φορά στην ιστορία που ο λογοτεχνικός οίστρος του ανθρώπου δίνει την δική του απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα ανάγεται λίγο μετά τον 1ο αιώνα μ. Χ. όταν ο σατυρικός συγγραφέας Λουκιανός από τα Σαμόσατα (125 μ.Χ.-190 μ.Χ.) συγγράφει την «Αληθινή Ιστορία». Σε αυτήν, την πρώτη απ’ όσο γνωρίζουμε λογοτεχνική Οδύσσεια του Διαστήματος, ο Λουκιανός αφηγείται πώς το πλοίο του Οδυσσέα αρπάχτηκε από έναν τρομερό ανεμοστρόβιλο και ταξίδεψε επί επτά μέρες στο Διάστημα, για να φτάσει τελικά στο φεγγάρι, όπου βρέθηκε στη μέση ενός διαπλανητικού πολέμου μεταξύ του βασιλιά του Φεγγαριού και του βασιλιά του Ήλιου. Μαζί με τον «Ικαρομένιππο», ένα άλλο έργο του Λουκιανού, η «Αληθινή Ιστορία» είναι ίσως το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο «φανταστικό» βιβλίο και δικαίως χαρίζει στον Λουκιανό τον τίτλο του πατέρα της επιστημονικής φαντασίας. Περιέργως, από το σημείο αυτό και μέχρι το τέλος περίπου του Μεσαίωνα το είδος αυτό της λογοτεχνίας, απ’ ό,τι φαίνεται, εξαφανίζεται.
Με την πρώτη όμως μεγάλη επανάσταση στην εξέλιξη της Αστρονομίας, που ξεκίνησε με τις έρευνες του Κοπέρνικου (1473−1543), του Κέπλερ (1571−1630) και του Γαλιλαίου (1564−1642), το λογοτεχνικό ενδιαφέρον για τα διαστημικά όνειρα του ανθρώπου αναθερμαίνεται, ενώ για πρώτη φορά μπορεί πλέον να εκφραστεί βασισμένο σε περισσότερο στέρεα και επιστημονικώς έγκυρα θεμέλια. Ο Κέπλερ μεταφράζει την Αληθινή Ιστορία του Λουκιανού στα λατινικά, ενώ περιγράφει και ο ίδιος ένα φανταστικό ταξίδι στο Διάστημα στο βιβλίο του «Όνειρο» (Somnium), το οποίο δημοσιεύτηκε το 1634, τέσσερα χρόνια μετά το θάνατό του. Αν και ο Κέπλερ σε αυτό του το βιβλίο προσπάθησε τουλάχιστον ως επιστήμονας να είναι συνεπής με τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής του, δεν συνέβη το ίδιο και με ορισμένους από τους διαδόχους του.
Το 1638, για παράδειγμα, δημοσιεύεται ένα βιβλίο, που ο Άγγλος επίσκοπος Francis Godwin (1562−1633) είχε συγγράψει αρκετά νωρίτερα, γνωστό από την γαλλική του μετάφραση με τον τίτλο «Ο Άνθρωπος στη Σελήνη», ή «Το χιμαιρικό ταξίδι στην Σελήνη του Ντομίνγκο Γκονζάλες, Ισπανού τυχοδιώκτη», ο ήρωας του οποίου επιλέγει για μεταφορικό μέσο μία άμαξα που την σέρνει ένα κοπάδι άγριων κύκνων. Πιο εγκρατής, ο επίσκοπος John Wilkins (1614−1672), συγγράφει την «Ανακάλυψη ενός Κόσμου στη Σελήνη», περισσότερο ένα έργο επιστημονικής εκλαΐκευσης παρά επιστημονικής φαντασίας, αφού σε αυτό παρουσιάζει μια κριτική ανάλυση των συνθηκών διαβίωσης στην επιφάνεια του φυσικού μας δορυφόρου. Ο Cyrano de Bergerac (1619−1655) από την άλλη, στο βιβλίο του «Άλλοι Κόσμοι: Κωμική ιστορία των κρατών και των αυτοκρατοριών της Σελήνης και του Ήλιου» προτείνει για πρώτη ίσως φορά στην ιστορία τη χρήση πυραύλων σαν μέσο προώθησης.
Στις αρχές του 18ου αιώνα ο Daniel Defoe (1660−1731), πιο γνωστός για το βιβλίο του «Ροβινσώνας Κρούσος», δημοσιεύει το «Consolidator», στο οποίο περιγράφει μεταξύ άλλων τα επιστημονικά επιτεύγματα μιας αρχαίας φυλής, η οποία είχε ανακαλύψει το μυστικό των διαστημικών πτήσεων. Στα 1752 ο Βολταίρος (1694−1778) μιλάει στον «Μικρομέγα» του για γίγαντες από το Σείριο και ιθαγενείς του Κρόνου, ενώ τρία χρόνια αργότερα ο Γάλλος Guillaume de la Follie (1739−1780) διηγείται στον «Φιλόσοφο Χωρίς Αξιώσεις» τις περιηγήσεις ενός κατοίκου του Ερμή στο Σύμπαν, το διαστημόπλοιο του οποίου θα καταλήξει έπειτα από πολλές περιπέτειες στον πλανήτη μας. Αξίζει ακόμα να αναφερθεί η πρώτη στα χρονικά διαστημική φάρσα της ιστορίας, πολύ πριν από την ανακοίνωση μέσω ραδιοφώνου από τον Orson Welles για την εισβολή Αρειανών στην Γη. Έχοντας μείνει στην ιστορία ως «η μεγάλη φάρσα της Σελήνης» (the great moon hoax), επρόκειτο για μία σειρά 6 άρθρων που εμφανίστηκαν στην εφημερίδα New York Sun από την 25η Αυγούστου 1835, αναφορικά με την υποτιθέμενη ανακάλυψη ζωής στη Σελήνη, ανακάλυψη που ο αρθρογράφος Richard Adams Locke αποδίδει στον Άγγλο John Herschel (1738−1822), έναν από τους μεγαλύτερους αστρονόμους της εποχής του.
Στην διάρκεια του 19ου αιώνα η επιστημονική λογοτεχνία ζει μια νέα άνθηση χάρη στη νέα γενιά συγγραφέων, η οποία μεταξύ άλλων περιλαμβάνει: τον Edgar Allan Poe (1809−1849) με το «Extraordinary Aerial Voyage by Baron Hans Pfaall» (1835), στο οποίο περιγράφει ένα ταξίδι στο φεγγάρι με αερόστατο, τον Ιούλιο Βερν (1828−1905) με το γνωστό «Από τη Γη στη Σελήνη» (1865) και «Γύρω από τη Σελήνη» (1870), τον Kurt Lasswitz (1848−1910), ο οποίος περιγράφει στο βιβλίο του «Δύο Πλανήτες» (1897) το πρώτο ταξίδι κατοίκων του Άρη στη Γη με τη χρήση διαστημοπλοίων, και φυσικά τον «Πόλεμο των Κόσμων» (1898) του H. G. Wells (1866−1946). Ωστόσο, όσο γόνιμη και αν είναι η φαντασία αυτών των πρώτων συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας, οι περιορισμένες γνώσεις αστρονομίας και φυσικής της εποχής εκείνης κατά κάποιο τρόπο την χαλιναγωγούν. Με την αυγή ωστόσο του 20ου αιώνα, η ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας και η απαρχή της διαστημικής εποχής θα δώσουν νέα ώθηση σε αυτό το λογοτεχνικό είδος, απελευθερώνοντας πλήρως την φαντασία του ανθρώπου και επιτρέποντάς του να ταξιδέψει νοερά στα πέρατα του Σύμπαντος. Η πραγματικότητα όμως είχε διαφορετική εξέλιξη.