Από τη Γη στη Σελήνη: Το χρονικό ενός μεγάλου ταξιδιού

ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ 3

Με το τέλος του Προ­γράμ­μα­τος Gemini οι Αμε­ρι­κα­νοί προ­ε­τοι­μά­ζο­νταν πλέ­ον να κάνουν πραγ­μα­τι­κό­τη­τα την προ­αιώ­νια επι­θυ­μία του ανθρώ­που να περ­πα­τή­σει στην επι­φά­νεια ενός άλλου κόσμου. Η επι­θυ­μία αυτή όμως απαι­τού­σε μια κατα­νό­η­ση του κόσμου και των φυσι­κών φαι­νο­μέ­νων με τρό­πο ορθο­λο­γι­κό και απαλ­λαγ­μέ­νο από τις θρη­σκευ­τι­κές δοξα­σί­ες και την ανα­γω­γή σε υπερ­φυ­σι­κά φαι­νό­με­να. Μια προ­σπά­θεια που ξεκί­νη­σε πριν από περί­που 2.500 χρό­νια, όταν οι αρχαί­οι Έλλη­νες φυσι­κοί φιλό­σο­φοι έθε­σαν τις βάσεις για την επι­στη­μο­νι­κή μελέ­τη του κόσμου. Αν και οι γνώ­σεις μας γι’ αυτές τις πρώ­τες θεω­ρη­τι­κές αντι­λή­ψεις είναι γνω­στές από τα ιστο­ρι­κά κεί­με­να, τη μελέ­τη της φιλο­σο­φί­ας και την εξέ­λι­ξη των ιδε­ών στην φυσι­κή και στην αστρο­νο­μία, η προ­σπά­θειά μας να ανι­χνεύ­σου­με στα βάθη του χρό­νου τις μύχιες σκέ­ψεις και τους πόθους του ανθρώ­που να φτά­σει στ’ άστρα είναι ίσως πιο δύσκο­λες, αφού οι μόνες πηγές μας γι’ αυτό είναι ουσια­στι­κά η μυθο­λο­γία, η λαϊ­κή παρά­δο­ση και η λογο­τε­χνία.

Γνω­ρί­ζου­με για παρά­δειγ­μα ότι πριν από περί­που 2.300 χρό­νια, ο αρχαί­ος Έλλη­νας φιλό­σο­φος Επί­κου­ρος (341 π.Χ.-270 μ.Χ) πρώ­τος μίλη­σε για την ύπαρ­ξη αμέ­τρη­των κόσμων στο Σύμπαν. Γνω­ρί­ζου­με ακό­μα ότι ακρι­βώς το ίδιο υπο­στή­ρι­ζε το 1584 ο καθο­λι­κός ιερέ­ας και φιλό­σο­φος Giordano Bruno (1548−1600), ο οποί­ος δεν θα μπο­ρού­σε ποτέ να φαντα­στεί ότι, 400 χρό­νια αργό­τε­ρα, αυτή ακρι­βώς η σκέ­ψη του θα απο­δει­κνυό­ταν αλη­θι­νή. Αν και αυτή η αιρε­τι­κή, για την επο­χή της, άπο­ψη ήταν ένας από τους λόγους που τον οδή­γη­σε 16 χρό­νια αργό­τε­ρα στην πυρά, η επι­στή­μη σήμε­ρα τη θεω­ρεί αυτο­νό­η­τη. Εάν λοι­πόν υπάρ­χουν και άλλοι κόσμοι εκεί έξω, θα μπο­ρού­σαν κάποιοι από αυτούς να φιλο­ξε­νούν άλλες μορ­φές ζωής; Θα μπο­ρού­σα­με ποτέ να τους επι­σκε­φτού­με;

Απ’ ό,τι φαί­νε­ται, η πρώ­τη φορά στην ιστο­ρία που ο λογο­τε­χνι­κός οίστρος του ανθρώ­που δίνει την δική του απά­ντη­ση σ’ αυτά τα ερω­τή­μα­τα ανά­γε­ται λίγο μετά τον 1ο αιώ­να μ. Χ. όταν ο σατυ­ρι­κός συγ­γρα­φέ­ας Λου­κια­νός από τα Σαμό­σα­τα (125 μ.Χ.-190 μ.Χ.) συγ­γρά­φει την «Αλη­θι­νή Ιστο­ρία». Σε αυτήν, την πρώ­τη απ’ όσο γνω­ρί­ζου­με λογο­τε­χνι­κή Οδύσ­σεια του Δια­στή­μα­τος, ο Λου­κια­νός αφη­γεί­ται πώς το πλοίο του Οδυσ­σέα αρπά­χτη­κε από έναν τρο­με­ρό ανε­μο­στρό­βι­λο και ταξί­δε­ψε επί επτά μέρες στο Διά­στη­μα, για να φτά­σει τελι­κά στο φεγ­γά­ρι, όπου βρέ­θη­κε στη μέση ενός δια­πλα­νη­τι­κού πολέ­μου μετα­ξύ του βασι­λιά του Φεγ­γα­ριού και του βασι­λιά του Ήλιου. Μαζί με τον «Ικα­ρο­μέ­νιπ­πο», ένα άλλο έργο του Λου­κια­νού, η «Αλη­θι­νή Ιστο­ρία» είναι ίσως το πρώ­το ιστο­ρι­κά κατα­γε­γραμ­μέ­νο «φαντα­στι­κό» βιβλίο και δικαί­ως χαρί­ζει στον Λου­κια­νό τον τίτλο του πατέ­ρα της επι­στη­μο­νι­κής φαντα­σί­ας. Περιέρ­γως, από το σημείο αυτό και μέχρι το τέλος περί­που του Μεσαί­ω­να το είδος αυτό της λογο­τε­χνί­ας, απ’ ό,τι φαί­νε­ται, εξα­φα­νί­ζε­ται.

Με την πρώ­τη όμως μεγά­λη επα­νά­στα­ση στην εξέ­λι­ξη της Αστρο­νο­μί­ας, που ξεκί­νη­σε με τις έρευ­νες του Κοπέρ­νι­κου (1473−1543), του Κέπλερ (1571−1630) και του Γαλι­λαί­ου (1564−1642), το λογο­τε­χνι­κό ενδια­φέ­ρον για τα δια­στη­μι­κά όνει­ρα του ανθρώ­που ανα­θερ­μαί­νε­ται, ενώ για πρώ­τη φορά μπο­ρεί πλέ­ον να εκφρα­στεί βασι­σμέ­νο σε περισ­σό­τε­ρο στέ­ρεα και επι­στη­μο­νι­κώς έγκυ­ρα θεμέ­λια. Ο Κέπλερ μετα­φρά­ζει την Αλη­θι­νή Ιστο­ρία του Λου­κια­νού στα λατι­νι­κά, ενώ περι­γρά­φει και ο ίδιος ένα φαντα­στι­κό ταξί­δι στο Διά­στη­μα στο βιβλίο του «Όνει­ρο» (Somnium), το οποίο δημο­σιεύ­τη­κε το 1634, τέσ­σε­ρα χρό­νια μετά το θάνα­τό του. Αν και ο Κέπλερ σε αυτό του το βιβλίο προ­σπά­θη­σε του­λά­χι­στον ως επι­στή­μο­νας να είναι συνε­πής με τις επι­στη­μο­νι­κές γνώ­σεις της επο­χής του, δεν συνέ­βη το ίδιο και με ορι­σμέ­νους από τους δια­δό­χους του.

Το 1638, για παρά­δειγ­μα, δημο­σιεύ­ε­ται ένα βιβλίο, που ο Άγγλος επί­σκο­πος Francis Godwin (1562−1633) είχε συγ­γρά­ψει αρκε­τά νωρί­τε­ρα, γνω­στό από την γαλ­λι­κή του μετά­φρα­ση με τον τίτλο «Ο Άνθρω­πος στη Σελή­νη», ή «Το χιμαι­ρι­κό ταξί­δι στην Σελή­νη του Ντο­μίν­γκο Γκον­ζά­λες, Ισπα­νού τυχο­διώ­κτη», ο ήρω­ας του οποί­ου επι­λέ­γει για μετα­φο­ρι­κό μέσο μία άμα­ξα που την σέρ­νει ένα κοπά­δι άγριων κύκνων. Πιο εγκρα­τής, ο επί­σκο­πος John Wilkins (1614−1672), συγ­γρά­φει την «Ανα­κά­λυ­ψη ενός Κόσμου στη Σελή­νη», περισ­σό­τε­ρο ένα έργο επι­στη­μο­νι­κής εκλα­ΐ­κευ­σης παρά επι­στη­μο­νι­κής φαντα­σί­ας, αφού σε αυτό παρου­σιά­ζει μια κρι­τι­κή ανά­λυ­ση των συν­θη­κών δια­βί­ω­σης στην επι­φά­νεια του φυσι­κού μας δορυ­φό­ρου. Ο Cyrano de Bergerac (1619−1655) από την άλλη, στο βιβλίο του «Άλλοι Κόσμοι: Κωμι­κή ιστο­ρία των κρα­τών και των αυτο­κρα­το­ριών της Σελή­νης και του Ήλιου» προ­τεί­νει για πρώ­τη ίσως φορά στην ιστο­ρία τη χρή­ση πυραύ­λων σαν μέσο προ­ώ­θη­σης.

Στις αρχές του 18ου αιώ­να ο Daniel Defoe (1660−1731), πιο γνω­στός για το βιβλίο του «Ροβιν­σώ­νας Κρού­σος», δημο­σιεύ­ει το «Consolidator», στο οποίο περι­γρά­φει μετα­ξύ άλλων τα επι­στη­μο­νι­κά επι­τεύγ­μα­τα μιας αρχαί­ας φυλής, η οποία είχε ανα­κα­λύ­ψει το μυστι­κό των δια­στη­μι­κών πτή­σε­ων. Στα 1752 ο Βολ­ταί­ρος (1694−1778) μιλά­ει στον «Μικρο­μέ­γα» του για γίγα­ντες από το Σεί­ριο και ιθα­γε­νείς του Κρό­νου, ενώ τρία χρό­νια αργό­τε­ρα ο Γάλ­λος Guillaume de la Follie (1739−1780) διη­γεί­ται στον «Φιλό­σο­φο Χωρίς Αξιώ­σεις» τις περι­η­γή­σεις ενός κατοί­κου του Ερμή στο Σύμπαν, το δια­στη­μό­πλοιο του οποί­ου θα κατα­λή­ξει έπει­τα από πολ­λές περι­πέ­τειες στον πλα­νή­τη μας. Αξί­ζει ακό­μα να ανα­φερ­θεί η πρώ­τη στα χρο­νι­κά δια­στη­μι­κή φάρ­σα της ιστο­ρί­ας, πολύ πριν από την ανα­κοί­νω­ση μέσω ραδιο­φώ­νου από τον Orson Welles για την εισβο­λή Αρεια­νών στην Γη. Έχο­ντας μεί­νει στην ιστο­ρία ως «η μεγά­λη φάρ­σα της Σελή­νης» (the great moon hoax), επρό­κει­το για μία σει­ρά 6 άρθρων που εμφα­νί­στη­καν στην εφη­με­ρί­δα New York Sun από την 25η Αυγού­στου 1835, ανα­φο­ρι­κά με την υπο­τι­θέ­με­νη ανα­κά­λυ­ψη ζωής στη Σελή­νη, ανα­κά­λυ­ψη που ο αρθρο­γρά­φος Richard Adams Locke απο­δί­δει στον Άγγλο John Herschel (1738−1822), έναν από τους μεγα­λύ­τε­ρους αστρο­νό­μους της επο­χής του.

Στην διάρ­κεια του 19ου αιώ­να η επι­στη­μο­νι­κή λογο­τε­χνία ζει μια νέα άνθη­ση χάρη στη νέα γενιά συγ­γρα­φέ­ων, η οποία μετα­ξύ άλλων περι­λαμ­βά­νει: τον Edgar Allan Poe (1809−1849) με το «Extraordinary Aerial Voyage by Baron Hans Pfaall» (1835), στο οποίο περι­γρά­φει ένα ταξί­δι στο φεγ­γά­ρι με αερό­στα­το, τον Ιού­λιο Βερν (1828−1905) με το γνω­στό «Από τη Γη στη Σελή­νη» (1865) και «Γύρω από τη Σελή­νη» (1870), τον Kurt Lasswitz (1848−1910), ο οποί­ος περι­γρά­φει στο βιβλίο του «Δύο Πλα­νή­τες» (1897) το πρώ­το ταξί­δι κατοί­κων του Άρη στη Γη με τη χρή­ση δια­στη­μο­πλοί­ων, και φυσι­κά τον «Πόλε­μο των Κόσμων» (1898) του H. G. Wells (1866−1946). Ωστό­σο, όσο γόνι­μη και αν είναι η φαντα­σία αυτών των πρώ­των συγ­γρα­φέ­ων επι­στη­μο­νι­κής φαντα­σί­ας, οι περιο­ρι­σμέ­νες γνώ­σεις αστρο­νο­μί­ας και φυσι­κής της επο­χής εκεί­νης κατά κάποιο τρό­πο την χαλι­να­γω­γούν. Με την αυγή ωστό­σο του 20ου αιώ­να, η ραγδαία ανά­πτυ­ξη των επι­στη­μών και της τεχνο­λο­γί­ας και η απαρ­χή της δια­στη­μι­κής επο­χής θα δώσουν νέα ώθη­ση σε αυτό το λογο­τε­χνι­κό είδος, απε­λευ­θε­ρώ­νο­ντας πλή­ρως την φαντα­σία του ανθρώ­που και επι­τρέ­πο­ντάς του να ταξι­δέ­ψει νοε­ρά στα πέρα­τα του Σύμπα­ντος. Η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα όμως είχε δια­φο­ρε­τι­κή εξέ­λι­ξη.