Από τη Γη στη Σελήνη: Το χρονικό ενός μεγάλου ταξιδιού

Πριν από 48 χρόνια πραγματοποιήθηκε ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου: η επανδρωμένη επίσκεψη ανθρώπων στον φυσικό μας δορυφόρο. Στην ανάρτηση αυτή παρουσιάζεται, σε συνέχειες, μία συμπυκνωμένη περιγραφή της μεγάλης αυτής προσπάθειας με αποσπάσματα από τον Οδηγό της Παράστασης του Ευγενιδείου Πλανηταρίου που είχε τίτλο “Από τη Γη στη Σελήνη” (Διονύσης Σιμόπουλος και Αλέξης Δεληβοριάς, Αθήνα: Ίδρυμα Ευγενίδου, 2007, 148 σελ.).

Η παρουσίαση αυτή αποτελεί πόνημα των κ.κ. Διονύση Σιμόπουλου και Αλέξη Δεληβοριά, δημοσιευμένο στον προσωπικό λογαριασμό του κ. Σιμόπουλου στο face­book.

Περιεχόμενα

1. Τα πρώτα βήματα: Από τη Γη στη Σελήνη 1
2. Θρίαμβος και τραγωδία: Από τη Γη στη Σελήνη 2
3. Από τη φαντασία στην πραγματικότητα: Από τη Γη στη Σελήνη 3
4. Αρχές λειτουργίας των πυραύλων: Από τη Γη στη Σελήνη 4
5. Η εξέλιξη της πυραυλικής: Από τη Γη στη Σελήνη 5
6. Η κατάρριψη ενός μύθου: Από τη Γη στη Σελήνη 6
7. Ο δρόμος προς τη Σελήνη: Από τη Γη στη Σελήνη 7
8. Συνάντηση σε σεληνιακή τροχιά: Από τη Γη στη Σελήνη 8
9. Στα πρόθυρα της Σελήνης: Από τη Γη στη Σελήνη 9
10. Απόλλων 8 — Στα πρόθυρα της Σελήνης: Από τη Γη στη Σελήνη 10
11. Απόλλων 9 & 10 — Τελευταίες δοκιμές: Από τη Γη στη Σελήνη 11
12. Απόλλων 11 — Μικρό βήμα, γιγάντιο άλμα: Από τη Γη στη Σελήνη 12

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ: AΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ 1

Η “Ιστορία Δυο Πόλεων” είναι αναμφισβήτητα ένα από τα καλύτερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας του Κάρολος Ντίκενς αρχίζει το κλασικό του αυτό έργο με δύο απλές φράσεις: “Ήταν η καλύτερη των εποχών. Ήταν η χειρότερη των εποχών”. Και είναι δύο φράσεις που αρμόζουν απόλυτα στη δεκαετία του ’60. Στη δεκαετία που είδε την κλιμάκωση ενός πολύνεκρου πολέμου στις ζούγκλες του Βιετνάμ, και την πραγματοποίηση των ονείρων της ανθρωπότητας να περπατήσει στην επιφάνεια ενός άλλου κόσμου.

Γιατί πράγματι, πριν από 48 χρόνια, στις 20 Ιουλίου 1969, οι αστροναύτες του «Απόλλωνα 11» έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι που περπάτησαν στην επιφάνεια του γειτονικού μας δορυφόρου, τη Σελήνη. Τα επόμενα τρία χρόνια, από το 1969 ως το 1972, ολόκληρη η ανθρωπότητα παρακολούθησε από τις οθόνες των τηλεοράσεων την μεγαλύτερη εξερεύνηση στην ανθρώπινη ιστορία. Με την βοήθεια εκατοντάδων χιλιάδων επιστημόνων, μηχανικών, και τεχνικών, 27 συνολικά αστροναύτες περιφέρθηκαν γύρω από τον φυσικό δορυφόρο της Γης, ενώ 12 απ’ αυτούς περπάτησαν και εξερεύνησαν 6 διαφορετικές περιοχές της επιφάνειας της Σελήνης.

Η αρχική έξαψη της μεγάλης αυτής περιπέτειας του ανθρώπου έχει πια περάσει. Οι συσκευές των τηλεοράσεων έπαψαν να δείχνουν τους αστροναύτες να κινούνται πάνω στο ηλιόλουστο Σεληνιακό πανόραμα. Και όμως εδώ, πάνω στη Γή, οι επιστήμονες συνεχίζουν να μελετούν ακόμη και σήμερα τον απέραντο θησαυρό γνώσεων που μας έφεραν οι αστροναύτες του προγράμματος Απόλλων. Ήταν όμως μία μελέτη που άρχισε πολύ νωρίτερα, αφού ένας από τους κύριους αντικειμενικούς σκοπούς του ανθρώπου ήταν ανέκαθεν η συνεχής επιθυμία μας να ξεφύγουμε από τα δεσμά της Γης και να επισκεφτούμε κάποτε τον γειτονικό μας δορυφόρο.

Στον δρόμο μας για τη Σελήνη πολλοί ήσαν αυτοί που βοήθησαν να γίνει το όραμα πραγματικότητα, με πρώτον απ’ όλους έναν δάσκαλο από τη Ρωσία. Γεννημένος έναν αιώνα πριν από την εκτόξευση του πρώτου Σοβιετικού δορυφόρου, ο Κωνσταντίν Τσιολκόβσκυ αφιέρωσε τη ζωή του στον υπολογισμό της πτήσεως πυραύλων και στον τρόπο επιτεύξεως διαπλανητικών εξερευνήσεων. Μια παιδική αρρώστια τον καταδίκασε να περάσει τη ζωή του σ’ έναν κόσμο σιωπής. Η έλλειψη όμως της ακοής δεν τον εμπόδισε να οραματιστεί διαστημόπλοια, διαστημικά ταξίδια, διαστημικούς σταθμούς και την ανάγκη διαστημικών σκαφάνδρων για τους κοσμοναύτες και πολλαπλών ορόφων για τους διαστημικούς πυραύλους.

Την ίδια περίπου περίοδο στην Αμερική ο αμερικανός φυσικός Ρόμπερτ Γκόνταρ έκανε την θεωρία πράξη. Πειραματίστηκε με δεκάδες πυραύλους, ενώ μερικοί τον θεωρούσαν τρελό. Ο Γκόνταρ όμως γνώριζε ότι μόνο ένας πύραυλος που θα κινούνταν με υγρά καύσιμα και οξυγόνο θα μπορούσε να λειτουργήσει στο κενό του διαστήματος. Τα παράπονα των γειτόνων του στη Μασαχουσέτη τον ανάγκασαν να μεταφερθεί στο Νέο Μεξικό όπου συνέχισε την εργασία του φτιάχνοντας όλο και πιο μεγάλους και καλύτερους πυραύλους με έδρες εκτόξευσης και έλεγχο της πτήσης τους.

Στη Γερμανία ο Χέρμαν Όμπερθ αναδείχτηκε σε ηγετική φυσιογνωμία στην ανάπτυξη της πυραυλικής. Το πρώτο βιβλίο του Όμπερθ στο θέμα, που εκδόθηκε το 1923, δημιούργησε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και προσέλκυσε μερικούς νέους μηχανικούς να αρχίσουν, σε ιδιωτική βάση, διάφορους πειραματισμούς. Οι πρωτοπόροι αυτοί της πυραυλικής ήταν πραγματικοί οραματιστές για την ειρηνική χρήση των πυραυλικών τους συστημάτων. Δεν συνέβαινε όμως το ίδιο και στη Γερμανία του Χίτλερ. Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου οι Γερμανοί ανάπτυξαν τους πυραύλους V‑2 τους οποίους όμως χρησιμοποίησαν σαν όπλα καταστροφής των συμμαχικών πόλεων.

Ο θρίαμβος πάντως της έναρξης της διαστημικής εποχής ανήκει στους Σοβιετικούς. Από την μυστική τους βάση στο Καζακστάν ένας πύραυλος «Βοστόκ» ξεκίνησε στις 4 Οκτωβρίου 1957 για το πρώτο του ταξίδι στο διάστημα όπου έθεσε σε τροχιά γύρω από τη Γη τον «Σπούτνικ 1». Ο πλανήτης μας είχε πια τον πρώτο του τεχνητό δορυφόρο. Ένα μήνα αργότερα τοποθετήθηκε ένας ακόμη δορυφόρος, έξη φορές βαρύτερος, με επιβάτη του μία σκυλίτσα, την Λάικα.

Οι αμερικανοί ακολούθησαν με αποτυχία που τους ανάγκασε να ψάξουν για έναν νέο σχεδιαστή τον οποίο βρήκαν στο πρόσωπο του Βέρνερ φον Μπράουν και ο οποίος στα επόμενα 25 χρόνια έγινε ο κύριος μοχλός του αμερικανικού διαστημικού προγράμματος. Έτσι τέσσερις μήνες μετά το «Σπούτνικ 1» εκτοξεύτηκε ο πολύ μικρότερος και ελαφρύτερος πρώτος αμερικανικός δορυφόρος, ο «Εξερευνητής 1». Ένας αγώνας δρόμου άρχισε τότε ανάμεσα στην Σοβιετική Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στο μεταξύ, και με μεγάλη μυστικότητα, οι Σοβιετικοί προετοίμαζαν ένα άλλο όχημα που θα μετέφερε τον πρώτο άνθρωπο στο διάστημα. Θα εκτοξεύονταν με έναν ισχυρότατο νέο πύραυλο «Βοστόκ» και θα επανδρώνονταν από έναν επίλεκτο μιας μικρής ομάδας πιλότων. Τελικά ο κλήρος έπεσε στον Γιούρι Γκαγκάριν ένα πιλότο δοκιμαστικών πτήσεων της Σοβιετικής Αεροπορίας. Το 1961 βρισκόμασταν στη μέση του ψυχρού πολέμου. Και καθώς ο γιγάντιος πύραυλος «Βοστόκ» κατασκευάζονταν οι Σοβιετικοί ήλπιζαν να πετύχουν μιαν ακόμη προπαγανδιστική νίκη αφού ο αγώνας δρόμου γιά το διάστημα είχε μετατραπεί σ’ έναν αγώνα της ανατολής ενάντια στη δύση.

Στις 12 Απριλίου 1961 ο Γκαγκάριν δεν θα μπορούσε να ήταν πιο ήρεμος. Στη βάση εκτόξευσης όμως τα πράγματα ήσαν ένα τεράστιο τρελοκομείο. Οι αμερικάνοι είχαν ήδη ανακοινώσει ότι η δική τους προσπάθεια θα γίνονταν τον Μάιο και οι Σοβιετικοί ήθελαν να είναι πρώτοι. Έτσι την ημέρα εκείνη ο Γιούρι Γκαγκάριν ξεκίνησε για το ραντεβού του με την ιστορία. Αν αποτύγχανε ο κόσμος ίσως να μην το μάθαινε ποτέ.

Από την αρχή της δημιουργίας του ψυχή του Σοβιετικού διαστημικού προγράμματος ήταν ένας πραγματικά ιδιοφυής μηχανικός ονόματι Σεργκέι Κορολυόφ. Το Βοστόκ ήταν δικής του επινόησης και αποτελούνταν από τέσσερις πυραύλους και 33 μηχανές προώθησης. Ο στόχος της κάψουλας του Γκαγκάριν (η οποία βρίσκονταν στην κορυφή του πυραύλου και έμοιαζε με μια σφαίρα που θα τοποθετούνταν στο διάστημα καθώς ο πύραυλος αποχωρίζονταν απ’ αυτήν) ήταν μία μόνο τροχιά. Ο Γκαγκάριν έφτασε τελικά στο διάστημα και ο κόσμος έμεινε άναυδος.

Μετά από 23 ημέρες ήρθε η απάντηση των Αμερικανών. Ο μικροσκοπικός πύραυλος Ρέντστοουν μετέφερε στο διάστημα τον Άλαν Σέπαρντ σε μια υποτροχιακή πτήση διάρκειας 15 λεπτών. Πικαρισμένος από την πρωτοπορία των Σοβιετικών ο Αμερικανός Πρόεδρος Κέννεντυ ανακοίνωσε ότι η Αμερική θα τοποθετούσε έναν άνθρωπο στη Σελήνη πριν από το τέλος της δεκαετίας του 1960. Οι Σοβιετικοί απάντησαν με την εκτόξευση της πρώτης γυναίκας στο διάστημα: της Βαλεντίνας Τερέσκοβα. Αλλά και οι αμερικανοί είχαν πλέον πάρει το βάπτισμα του διαστήματος. Στις 16 Μαΐου 1963 έγινε η τελευταία προσθαλάσσωση του προγράμματος Μέρκιουρυ ενώ δύο χρόνια αργότερα θα ακολουθούσε το πρόγραμμα Τζέμινι με δύο αστροναύτες σε κάθε πτήση.

Και πάλι όμως οι Σοβιετικοί προηγήθηκαν αφού στρίμωξαν τρεις κοσμοναύτες σε ένα διαστημόπλοιο που ήταν κατασκευασμένο για δύο. Η έλλειψη χώρου ήταν τόσο μεγάλη ώστε αναγκάστηκαν να πετάξουν χωρίς διαστημικά σκάφανδρα ή εκτοξευτήρια καθίσματα στην πρώτη πτήση του προγράμματος «Βοσκχόντ». Μερικούς μήνες αργότερα, λίγο πριν από την πτήση του πρώτου Τζέμινι, ο Αλεξέι Λεόνοφ στις 18 Μαρτίου 1965, έγινε ο πρώτος άνθρωπος που “περπάτησε” στο διάστημα. Οι Σοβιετικοί είχαν για μιαν ακόμη φορά προηγηθεί.

Τα σήματα των αποστολών «Απόλλων».

Ο Ρώσος δάσκαλος Κωνσταντίν Τσιολκοβσκυ, πρωτοπόρος του Διαστήματος.

Οι 12 αστροναύτες που περπάτησαν στην επιφάνεια της Σελήνης 1969–1972.

Ο Αμερικανός καθηγητής Ρόμπερτ Γκόνταρ.

Ο Γερμανός μηχανικός Χέρμαν Όμπερθ.

Ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος “Σπούτνικ1” (Σοβιετική Ένωση).

Η Λάικα στον “Σπούτνικ 2”.

Ο Ρώσος Γιούρι Γκαγκάριν, ο πρώτος άνθρωπος στο Διάστημα.

Ο πρώτος Αμερικανικός δορυφόρος “Εξερευνητής 1”.

Το διαστημόπλοιο του Γκαγκάριν “Βοστόκ 1”.

Ο Γκαγκάριν με τον Ρώσο μηχανικό Σεργκέι Κορολυόφ, η ψυχή και το μυαλό του Σοβιετικού Διαστημικού προγράμματος.

Ο πρώτος Αμερικανός στο Διάστημα Άλαν Σέπαρντ και το διαστημόπλοιό του.

Ο πύραυλος Ρέντστοουν του πρώτου επανδρωμένου Αμερικανικού προγράμματος “Μέρκιουρυ”.

Η πρώτη γυναίκα στο Διάστημα, Βαλεντίνα Τερέσκοβα, Σοβιετική Ένωση.

Ο πρώτος περίπατος στο Διάστημα από τον Ρώσο κοσμοναύτη Αλεξέι Λεόνοφ.